April 2019. Victoria Falls.

Zimbabwe en geld. Een gelukkig huwelijk is het niet. Ruim tien jaar geleden is het nu dat de problemen zijn begonnen, met één van de grootste inflaties die de wereld ooit heeft gezien. Sindsdien zijn er diverse huwelijkstherapieën gevolgd om de relatie weer enigszins te normaliseren.

Zo af en toe leek dat te helpen en leek er zowaar weer wat liefde op te bloeien. Maar zoals zo vaak in huwelijken die langzaam door het afvoerputje worden getrokken, lijkt de ruzie na zo’n harmonieuze periode altijd weer groter dan voorheen.

1000000000000000

Tien jaar geleden is het dus goed misgegaan. Het geld werd zienderogen minder waard en het aantal nullen op de bankbiljetten werd groter en groter.
Op het hoogtepunt van die waterkolk waar het land zichzelf in had gestort werden er zelfs biljetten van honderd biljoen Zimbabwaanse dollars gedrukt. En honderd biljoen, dat schrijf je zo: 1000000000000000. Maar ondanks die astronomische getallen op dat geld, waren die briefjes niets, maar dan ook écht niets waard.

Ik stel me paniekerige mensen voor.
In de haast alles dezelfde dag nog uit te geven, omdat die stapels waardeloos papier morgen nóg veel waardelozer zullen zijn, rennen ze met hun kruiwagens vol geld zwetend van de slager naar de bakker. En omdat op dat geld getallen staan waar ze nog nooit van hebben gehoord, komen ze er thuis pas achter dat ze de schoenmaker per ongeluk een stapeltje van 100 biljoen in plaats van 100 miljard hebben gegeven.

Dat was geen houdbare situatie. Dat moge duidelijk zijn. Ook de hoge heren hebben dat op den duur ingezien.
De Zimbabwaanse dollar werd afgeschaft en die belachelijke bankbiljetten zijn nu alleen nog maar te krijgen bij de opdringerige souvenirverkopers. Die zullen geen kans onbenut laten me ermee lastig te vallen zodra ik ook maar uit een auto stap.

Multi-valuta economie

Daar zit je dan als land. Zonder geld.
Hoe los je dat nou op?

Er werd besloten van het land een multi-valuta economie te maken. Dat houdt zoveel in, dat er vanaf dat moment met alle denkbare valuta betaald kon worden.
In theorie.

Want in het echt werd de Amerikaanse dollar als nieuw betaalmiddel geadopteerd. Met als wisselgeld Zuid-Afrikaanse muntjes. Of snoepjes, als de munten op waren.

Op zich was dat idee helemaal zo slecht nog niet. In ieder geval heeft het een aantal jaren gewoon goed gewerkt. De dollars stroomden rijkelijk uit de pinautomaten. Alles was te koop in de supermarkten, en nog voor best een schappelijke prijs ook.

Het kon niet op.
Tot bleek dat het wel op kon.
Letterlijk.

Want twee jaar geleden waren de dollars op. Gewoon op. Écht op!
Er was geen geld meer.

Er waren geen Amerikaanse dollars meer en het maakte dan ook niet uit hoeveel geld je op de bank had staan. Hoe hoe hard je ook tegen die pinmachines aantrapte, er kwam niets meer uit de muur.

Bondnotes

Voor de tweede keer in een decennium tijd zaten de Zimbabwanen zonder geld.

Als oplossing voor het geldgebrek werd deze keer bedacht zelf geld te drukken. Geld dat hetzelfde waard is als de Amerikaanse dollar. Even tijdelijk. Tot het probleem zich vanzelf opgelost had.

Een topidee natuurlijk!
Want als je zelf geld maakt, dan betekent dat automatisch dat er weer geld is. En tien jaar geleden is geld blijven drukken tot je een ons weegt, en het uiteindelijk niets meer waard is, blijkbaar ook uitstekend bevallen.
Dus waarom niet gewoon nog een keer doen?

En zie hier, de introductie van de bonddollar.

Voorzichtig zijn ze begonnen met muntjes van 10, 25 en 50 cent. Later kwam er een munt van 1 dollar bij en inmiddels zijn er ook bankbiljetten van 2 en 5 dollar verkrijgbaar.

Of nou ja, verkrijgbaar…
In theorie.

In theorie zijn ze verkrijgbaar, want ook voor deze bondnotes geldt, dat er geen enkele bank is waar je ze daadwerkelijk kunt krijgen.

De econoom

Maar goed. Ze zijn dan wel niet bij de banken te krijgen, maar ze zijn wel in omloop. En stel dat je de hand hebt weten te leggen op wat bondnotes, dan zijn ze wel gewoon hetzelfde waard als de Amerikaanse dollars.

Helaas moet ik daaraan wederom toevoegen:
In theorie.

Nu ben ik geen econoom. Het beste economische advies dat ik je kan geven is geen economisch advies aan mij te vragen. Maar ik heb toen ik 15 jaar was wel anderhalf jaar achter de kassa bij de HEMA gewerkt, en dat is echt voldoende achtergrond om te snappen dat dat zo niet werkt.

En ook de Zimbabwanen snappen dat.
Ook die zijn niet achterlijk.

Want hoe kun je als regering nu bedenken nieuw geld te drukken, geld dat nergens ter wereld ook maar in de verste verte als ruilmiddel wordt geaccepteerd, en dan zeggen dat dat exact hetzelfde waard is als de belangrijkste en meest toonaangevende munteenheid van de wereld?

Dat pikken de mensen vast wel.
Nee.
Niet dus.

Toch moet ik zeggen dat het nog verbazingwekkend lang vrij goed is gegaan. De twee betaalmiddelen werden kriskras door elkaar gebruikt en iedereen leek erin in trappen.
Maar sinds het einde van vorig jaar is er flink de klad in gekomen. Het kwartje is eindelijk gevallen bij de Zimbabwanen en de bondnotes zijn in een paar maanden tijd een stuk minder waard geworden dan hun Amerikaanse grote broers.

Hoeveel minder precies? Dat weet niemand.

Korting

van begin af aan werd van hogerhand opgelegd dat beide valuta precies hetzelfde waard moesten blijven. Een officiële wisselkoers was er dus niet. En een officieuze wisselkoers was, op straffe van een forse gevangenisstraf, strikt verboden.

Op papier was de bonddollar dus nog altijd precies hetzelfde waard als een Amerikaanse dollar. Maar logisch genoeg wil iedereen natuurlijk veel liever uitbetaald krijgen in waardevolle dollars.

Wat er nu gebeurde, is dat veel winkeliers ‘korting’ begonnen te geven bij het betalen in dollars. Op die manier probeerden ze de mensen te verleiden hun waardeloze bondnotes in hun zak te houden en hun kostbare dollars uit te geven.
En die korting, die werd door iedere winkelier afzonderlijk vastgesteld door middel van de wereldwijd beproefde methode van een vinger in de mond steken en die dan tegen de wind in houden.
Door middel van volstrekte willekeur dus.

Dat betekende dat in sommige winkels de prijs vier keer zo hoog was als je in plaats van met bond in dollars betaalde. In andere winkels lag die prijs twee keer of anderhalf keer zo hoog en weer andere winkels, zoals supermarkten, rekenden dezelfde prijs in beide valuta.
En dan waren er ook nog plekken waar ze óf geen bond, óf geen dollars accepteerden.

Ingewikkeld dus.

Pinnen in Zambia

Wat het geheel nog wat ingewikkelder maakt is dat we, om überhaupt iets te kunnen kopen, wel eerst de beschikking moeten hebben over geld. Welk geld dan ook. En bij de banken in Zimbabwe zijn nog altijd zowel geen bondnotes als geen dollars te krijgen.

In de praktijk betekent dit dat er voor ons maar één manier is om aan geld te komen. En dat is naar Zambia gaan om te pinnen.
Of, beter gezegd, Michelle naar Zambia sturen om daar te pinnen, want ik kan niet zomaar de grens oversteken.

Zambia is een land dat het behoorlijk goed voor elkaar heeft. En in Zambia is dan ook geld genoeg. In Zambia is het geen enkel probleem om aan geld te komen.
Maar in Zambia kun je alleen kwacha’s pinnen.
En daar heb je niks aan in Zimbabwe.

Gelukkig is ook dat omwisselen het probleem niet. In Zambia kun je niet alleen pinnen, je kunt er ook nog eens probleemloos de gepinde Zambiaanse kwacha’s voor dollars inruilen.
En in het dubieuze niemandsland tussen de Zambiaanse en de Zimbabwaanse grens kun je weer vrij eenvoudig op illegale wijze aan bondnotes komen.
En dat op en neer reizen lijkt ook een grotere opgave dan het is. We wonen namelijk praktisch de Zambiaanse grens.

Nee, wat alles pas echt lastig maakt is de berg rekenwerk die die hele procedure met zich meebrengt.

Hogere wiskunde

Voor het gemak ga ik ervan uit dat ik niet de enige ben die moeite genoeg heeft met het omrekenen van geld. Want wie komt er nu op vakantie in het buitenland niet zo af en toe achter dat hij de ober in het restaurant veel te veel, of toch gênant weinig fooi heeft gegeven?

Misschien kun je dus wel nagaan welke overuren mijn brein moet maken als ik in iedere winkel opnieuw eerst moet bepalen welk geld ik moet gaan gebruiken om zo goedkoop mogelijk uit te zijn.

Wat kost een tube tandpasta in bond? En hoeveel dollars vragen ze voor diezelfde tube? Wat rekenen ze in andere winkels en wat was de koers voor de dollar in Zambia? Hoeveel kwacha’s hebben de louche geldwisselaars me gerekend voor de rugzak vol bondnotes? En wat kost het schoonmaken van mijn tanden me uiteindelijk in euro’s?
En gelukkig ben ik dan een jaar of wat geleden nog opgehouden alles om te rekenen naar guldens.

Het heeft dan ook weken geduurd voor ik het systeem doorhad. In die weken heb ik aardig wat geld min of meer gewoon weggegooid.
En dan kan ik nog aardig rekenen.
Want als je dat niet zo goed kunt, wat geldt voor bijna alle Afrikanen, en dus ook voor Michelle, dan gaat boodschappen doen opeens verdacht veel op hogere wiskunde lijken.

Kwacha’s en bond en dollars en euro’s

Reken voor de grap maar even mee.
Begin dit jaar kostte een fles slechte wijn in de supermarkt 23 bond. Dat is 127 kwacha, oftewel 9 euro. Op zich duur genoeg voor een gegarandeerde hoofdpijn de volgende ochtend. Maar diezelfde fles wijn kostte ook 23 Amerikaanse dollars. Dus als ik daarmee zou hebben betaald, dan had die fles bocht me opeens 276 kwacha gekost, wat hetzelfde is als 20 euro.

Ging ik naar de slager om wat rundvlees bij mijn wijn te halen, dan betaalde ik daarvoor 17 bond. Dat is 94 kwacha, of 7 euro. Van dollars vragen ze er maar 4, oftewel 48 kwacha of 3½ euro, zodat het hier weer veel goedkoper was in dollars te betalen.

Betaalde ik dus in beide winkels met het verkeerde geld, dan had ik dus zomaar, joep, 15 euro in de vuilnisbak gekieperd.

Nóg een nieuwe valuta

Dat rekenvoorbeeld is echter alweer achterhaald.

De belangrijke mannen van dit land hebben ook het licht gezien en ingezien dat dit niet zo goed werkt. Opnieuw zijn ze daarop vorige maand met een nogal bijzondere oplossing op de proppen gekomen.

Ze hebben gewoon nóg een nieuwe valuta ingevoerd.

Die valuta hebben ze RTGS genoemd.
Wat precies het nut ervan is, daar ben ik nog niet achter. De winkeliers houden nog steeds hun eigen wisselkoersen aan en het wordt er allemaal niet overzichtelijker op. Ook is er geen nieuw geld in omloop gebracht, dus we zitten nog altijd met die vermaledijde bondnotes opgescheept en die RTGS, die bestaat dus alleen maar op papier.

Plussen en minnen

Het goede nieuws is wel deze nieuwe noodgreep tot gevolg heeft gehad dat de illegale wisselkoers een stuk gunstiger is geworden en dat ik nu bijna twee keer zoveel bondnotes voor mijn kwacha’s krijg als zes weken geleden.
Het leven is er dus, in ieder geval voor ons, een stuk betaalbaarder door geworden.

Ook is alles iets overzichtelijker geworden. Door die nieuwe wisselkoers is het bijna altijd voordeliger geworden om met bondnotes te betalen.

Het enige onhandige daarvan is dat die bondnotes geleverd worden in stapels van 2 dollar. Dat zijn van die stapels papiergeld met van die elastiekjes eromheen, waardoor ik me steeds weer een mislukte maffiabaas uit een slechte misdaadfilm voel als ik bij de kassa met die bergen geld sta te kutviolen om 162 bond aan boodschappen af te rekenen.

Wel, het zal mij benieuwen hoe lang dit goed blijft gaan. En wat de volgende idiote actie zal zijn om dit land weer een beetje uit het slop te helpen.
Verrassend zal het hoogstwaarschijnlijk wel weer worden.

Volgende artikel: Over hoe sprookjes echt gaan
Vorige artikel: Benzine in Zimbabwe
Lees hier meer over de vliegreis die me in Zimbabwe heeft doen belanden.